سروسامان دادن (سوی) در سوره‌ی طه و مقایسه با رویکردهای شناختی

سروسامان دادن (سوی) در سوره‌ی طه و مقایسه با رویکردهای شناختی

شماره ردیف	شماره آیه- نام سوره – شماره سوره	عین کلمهء موضوع به کار رفته در آیه	شمارهء آیهء ابتدای سیاق شمارهءآیهء انتهای سیاق	تعداد آیات هر سیاق
14	5- طه- 20	استوی	1-24	24

بسم الله الرحمن الرحیم

ردیف 14 : 5 – طه -20

الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى ﴿٥﴾

1. الرحمن اسم خاص الهی که رحمت فراگیر و غیرمشروط خدا را نشان می‌دهد.
2. العرش نماد جایگاه فرمان‌روایی، نظام‌مندی و مرکز تدبیر عالم هستی است.
3. استوی، استقرار، تسلط کامل، حاکمیت آگاهانه و هدفمند است.
4. در تفسیر المیزان، “استواء بر عرش” نه به معنای مکان فیزیکی بلکه به معنای استیلای تدبیری است: یعنی پس از خلقت، خداوند بر نظام خلقت نظارت، مدیریت و ربوبیت حکیمانه دارد.

آیات بعد

لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَمَا تَحْتَ الثَّرَى ﴿٦﴾ وَإِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى ﴿٧﴾ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ لَهُ الأسْمَاءُ الْحُسْنَى ﴿٨﴾ وَهَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ مُوسَى ﴿٩﴾ إِذْ رَأَى نَارًا فَقَالَ لأهْلِهِ امْکُثُوا إِنِّی آنَسْتُ نَارًا لَعَلِّی آتِیکُمْ مِنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى النَّارِ هُدًى ﴿١٠﴾ فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِیَ یَا مُوسَى ﴿١١﴾ إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى ﴿١٢﴾ وَأَنَا اخْتَرْتُکَ فَاسْتَمِعْ لِمَا یُوحَى ﴿١٣﴾ إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی ﴿١٤﴾ إِنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ أَکَادُ أُخْفِیهَا لِتُجْزَى کُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعَى ﴿١٥﴾ فَلا یَصُدَّنَّکَ عَنْهَا مَنْ لا یُؤْمِنُ بِهَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَتَرْدَى ﴿١٦﴾ وَمَا تِلْکَ بِیَمِینِکَ یَا مُوسَى ﴿١٧﴾ قَالَ هِیَ عَصَایَ أَتَوَکَّأُ عَلَیْهَا وَأَهُشُّ بِهَا عَلَى غَنَمِی وَلِیَ فِیهَا مَآرِبُ أُخْرَى ﴿١٨﴾ قَالَ أَلْقِهَا یَا مُوسَى ﴿١٩﴾ فَأَلْقَاهَا فَإِذَا هِیَ حَیَّةٌ تَسْعَى ﴿٢٠﴾ قَالَ خُذْهَا وَلا تَخَفْ سَنُعِیدُهَا سِیرَتَهَا الأولَى ﴿٢١﴾ وَاضْمُمْ یَدَکَ إِلَى جَنَاحِکَ تَخْرُجْ بَیْضَاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ آیَةً أُخْرَى ﴿٢٢﴾ لِنُرِیَکَ مِنْ آیَاتِنَا الْکُبْرَى ﴿٢٣﴾ اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى ﴿٢٤﴾

5. در آیه‌ی 6 “لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ…” یعنی مالکیت مطلق خدا بر همه عالم، حتی آنچه از دید انسان پنهان است (تحت‌الثرى).
6. در آیه‌ی ۷ “یَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى” یعنی حتی آنچه هنوز درک نشده یا شکل نگرفته است.
7. در آیه‌ی ۸ “لَهُ الأَسْمَاءُ الْحُسْنَى” یعنی  معرّف کمال مطلق خدای شایسته‌ی عبادت است.
8. در آیات 9 تا 24 قدرت خداوند در مقام راهنما، مربی، و مأمورکننده‌ی انسان ظاهر می‌شود. “الرحمن”ی که بر عرش مستولی است، نه‌تنها تدبیر کل هستی را دارد، بلکه درگیر زندگی فردی انسان است.

 

آیات قبل

طه ﴿١﴾ مَا أَنْزَلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى ﴿٢﴾ إِلا تَذْکِرَةً لِمَنْ یَخْشَى ﴿٣﴾ تَنْزِیلا مِمَّنْ خَلَقَ الأرْضَ وَالسَّمَاوَاتِ الْعُلا ﴿٤﴾

9. این آیات نشان می‌دهد از همان آغاز، پیوند عمیقی بین توحید خلقت و رحمت در هدایت برقرار شده است.
10. خداوند با صفت الرحمن، بر نظام خلقت تسلط آگاهانه دارد.
11. این تسلط همراه با رحمت، مالکیت، علم پنهان، و اسماء حسنای الهی است.
12. و جلوه‌ی عینی آن هدایت فردی، ارسال پیامبر، دعوت به نماز، و مقابله با طغیان است.

رویکردهای روانشناختی و تطبیق با آیه:

• رویکرد گشتالت (کل‌نگر):
• ارتباط جزء و کل:
  • عرش (کل) ← نماد حکمرانی کل هستی.
  • داستان موسی (جزء) ← نشانه‌ای از نظام هدایت الهی.
• تضادها:
  • تقابل رحمت الهی (“الرَّحْمَن”) و طغیان فرعون (24).

معنا	تطبیق	اصل
انسان نیز باید با لایه‌های مختلف خود در تماس باشد	خداوند مالک تمام سطوح وجود است؛ از «تحت الثرى» تا «ما فی السماوات»	انسجام روانی
نوعی تشویق به خودکاوی درونی و شناخت احساسات پنهان	آگاهی به سرّ و اخفی	آگاهی در لحظه
پذیرش نقش واقعی انسان در هستی	موسى انتخاب می‌شود، مأمور می‌شود	پذیرش نقش / واقعیت

تطبیق خوب در حوزه آگاهی، انسجام، پذیرش مأموریت وجود دارد.

• رویکرد وجودی (اگزیستانسیال):
• معناجویی:
  • آیه ۵ معناداری جهان را در پرتو مدیریت رحمانی نشان می‌دهد.
  • داستان موسی الگویی برای مبارزه با پوچی (طغیان فرعون = نماد زندگی بی‌هدف) است.
• اضطراب و امنیت:
  • “اسْتَوَى” ← امنیت روانی ناشی از حکمرانی خدا.

معنا	تطبیق	اصل
انسان باید جایگاه خود را در این ساختار معنادار درک کند	خدا “الرحمن” است و هستی را با نظامی از رحمت اداره می‌کند	معنا
مسئولیت وجودی در مقابل رحمت و آگاهی الهی	موسى دعوت می‌شود به عبادت و یاد خدا	آزادی / مسئولیت
انسان باید برای مواجهه با پایان آماده باشد	آیه ۱۵: “الساعة آتیة…”	مرگ / قیامت

تطابق بسیار عمیق و کامل وجود دارد.

• رویکرد شناختی-رفتاری (CBT):
• تحریف‌های شناختی:
  • طغیان فرعون ناشی از تفکر خودبزرگ‌بینی (“مَنْ أَنَا رَبُّكُمْ”).
• بازسازی شناختی:
  • آیه ۵ (“الرَّحْمَنُ…”) توهم استقلال از خدا را اصلاح می‌کند.

معنا	تطبیق	اصل
تفکر توحیدی در برابر تحریفات ذهنی	آگاهی به سرّ و اخفی، اسماء حسنی	شناخت صحیح
باور درست منجر به رفتار هدایت‌پذیر می‌شود	طغیان فرعون در برابر تسلیم موسى	پیامد باور

تطابق قابل توجه به‌ویژه در ساختار تفکر و پیامد رفتاری وجود دارد.

• رویکرد رشد اخلاقی (اریکسون):
• مرحله اعتماد در برابر عدم اعتماد:
  • استواء الهی ← پایه‌ریزی اعتماد بنیادین در انسان.
• مرحله هویت در برابر سردرگمی:
  • موسی (ع) هویت پیامبری خود را می‌یابد، ولی فرعون در سردرگمی قدرت غرق شده است.

معنا	تطبیق	مرحله
تحول روانی در تعامل با تجربه الهی	موسى از ترس به مأموریت می‌رسد	اعتماد / رشد معنوی
مرحله نهایی رشد در مسیر معنا	نماز، ذکر، بازگشت به خود	انسجام در برابر ناامیدی

تطابق خوب به‌ویژه در تحول نقش و معنا وجود دارد.

• رویکرد اسلامی-اخلاقی:
• توکل در مقابل  تکبر:
  • استواء الهی ← زمینه‌ساز توکل.
  • طغیان فرعون ← نتیجه‌ی تکبر.
• تأثیر یاد خدا بر روان:
  • “لِذِكْرِی” (14) ← آرامش از طریق عبادت.

معنا	تطبیق	اصل
خداوند رب مطلق است، نه فقط خالق	“الرحمن علی العرش استوی”	توحید ربوبی
مسئولیت انسان در برابر هدایت خداوند	آیه ۱۴: “فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی”	عبادت و هدایت

تطابق کامل و ریشه‌دار در ساختار دینی وجود دارد.

جمع‌بندی نهایی:

• از منظر تفسیری:
  • آیه ۵ صلابت و رحمت الهی را با هم نشان می‌دهد: هم حاکم مطلق است، هم رحمان.
  • این آیه پلی بین توحید نظری (آفرینش) و توحید عملی (داستان موسی) است.
• از منظر روان‌شناسی:
  • گشتالت: توجه به نظم کلان هستی تحت مدیریت خدا.
  • وجودی: یافتن معنا در سایه حکمرانی الهی.
  • CBT: اصلاح تحریف‌های قدرت‌طلبی.
  • رشد اخلاقی: ضرورت گذار از عدم اعتماد به توکل.
• پیام اخلاقی:
  • اعتماد به مدیریت الهی (استواء بر عرش) راه رهایی از اضطراب‌های وجودی است.

نکته‌ی برجسته از المیزان:

علامه طباطبایی تأکید می‌کند که “اسْتَوَى” بیانگر قدرت تدبیری خداوند است، نه مکان‌گیری جسمانی. این تفسیر، تنزیه خداوند از هرگونه شباهت به مخلوقات را حفظ می‌کند.

آیه‌ی کلیدی برای تأمل:

“إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِی” (14): این فرمان الهی به موسی، پیوند عبادت و آرامش روانی را نشان می‌دهد.

مطلب مرتبط:

سروسامان دادن (سوی) در سوره‌ی سجده و مقایسه با رویکردهای شناختی