سروسامان دادن (سوی) در سوره‌ی یونس و مقایسه با رویکردهای شناختی

بسم الله الرحمن الرحیم

شماره ردیف	شماره آیه- نام سوره – شماره سوره	عین کلمهء موضوع به کار رفته در آیه	شمارهء آیهء ابتدای سیاق شمارهءآیهء انتهای سیاق	تعداد آیات هر سیاق
17	3- یونس – 10	اسْتَوَى	1-10	10

ردیف 17: 3- یونس- 10

إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الأمْرَ مَا مِنْ شَفِیعٍ إِلا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلا تَذَکَّرُونَ ﴿٣﴾

1. ربوبیت خداوند = خلقت + تدبیر
2. استواء بر عرش: حاکمیت ربوبی بر تمام هستی
3. شفاعت با اذن الهی: نفی شفاعت مستقل، تأکید بر توحید در تدبیر و شفاعت
4. نتیجه: «فاعبدوه» ← دستور به بندگی خالصانه
5. پایان: «أفلا تذکرون؟» ← دعوت به تأمل و هوشیاری
6. در المیزان: آیه در پاسخ به شُبهات مشرکان است که در ظاهر خدا را خالق می‌دانند ولی در تدبیر امور و شفاعت، شریک می‌گیرند. آیه توحید در خلق، ربوبیت و شفاعت را یکجا اثبات می‌کند.

آیات بعد

إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا إِنَّهُ یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ لِیَجْزِیَ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ شَرَابٌ مِنْ حَمِیمٍ وَعَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کَانُوا یَکْفُرُونَ ﴿٤﴾ هُوَ الَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَلِکَ إِلا بِالْحَقِّ یُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ﴿٥﴾ إِنَّ فِی اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ فِی السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ لآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَّقُونَ ﴿٦﴾ إِنَّ الَّذِینَ لا یَرْجُونَ لِقَاءَنَا وَرَضُوا بِالْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَاطْمَأَنُّوا بِهَا وَالَّذِینَ هُمْ عَنْ آیَاتِنَا غَافِلُونَ ﴿٧﴾ أُولَئِکَ مَأْوَاهُمُ النَّارُ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ ﴿٨﴾ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمَانِهِمْ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهِمُ الأنْهَارُ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ ﴿٩﴾ دَعْوَاهُمْ فِیهَا سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَتَحِیَّتُهُمْ فِیهَا سَلامٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ﴿١٠﴾

7. آغاز و بازگشت هستی به سوی اوست؛ جزا در قیامت عادلانه خواهد بود (آیه‌ی 4).
8. خورشید و ماه در نظم مشخص نشانه‌ای برای شناخت زمان، حساب، و معنا است (آیه‌ی 5).
9. آیات شب و روز برای اهل تقوا، نشانه‌هایی از حکمت خداست (آیه‌ی 6).
10. کسانی که امیدی به ملاقات خدا ندارند و در دنیا غرق‌اند، جایگاهشان دوزخ است (آیات 7 و 8).
11. مؤمنان هدایت می‌شوند و در بهشت، پیوسته تسبیح و حمد می‌گویند (آیات 9 و 10).
12. این مجموعه، حلقه‌ای بین خلقت، نظم، معاد، و مسیر نهایی انسان ایجاد می‌کند.

آیات قبل

الر تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْحَکِیمِ ﴿١﴾ أَکَانَ لِلنَّاسِ عَجَبًا أَنْ أَوْحَیْنَا إِلَى رَجُلٍ مِنْهُمْ أَنْ أَنْذِرِ النَّاسَ وَبَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ قَالَ الْکَافِرُونَ إِنَّ هَذَا لَسَاحِرٌ مُبِینٌ ﴿٢﴾

13. الر به رمز قرآنی و حقیقتی فراتر از درک ظاهری اشاره دارد.
14. کتابی حکیمانه، وحی به پیامبری از میان مردم.
15. کافران می‌گویند: این مرد جادوگر است!
16. زمینه‌سازی برای آیه‌ی ۳: پس از انکار نبوت پیامبر، تأکید می‌کند بر اینکه رب واقعی همان کسی است که کل عالم را آفرید، پس باید فقط او را عبادت کرد.
17. آیه‌ی ۳ دروازه‌ی ورود به «منطق توحید» است:
    1. خلق (۶ روز)
    2. تدبیر و استواء
    3. نفی شفاعت مستقل
    4. عبودیت خالص
18. آیات بعد: نظم در کیهان و تاریخ بشر برای رسیدن به یقین در قیامت.
19. آیات قبل: انکار نبوت، که با اثبات توحید تدبیری رد می‌شود.
20. این آیات چرخه کامل توحید را ترسیم می‌کنند:
21. اثبات ربوبیت (خلقت و تدبیر) ← 2. پیامدهای ایمان و کفر ← 3. نتیجه نهایی (بهشت/جهنم).

رویکردهای روانشناختی و تطبیق با آیه:

الف) رویکرد گشتالت (کل‌نگر):

• ارتباط جزء و کل:
  • اجرام سماوی (جزء) ← نظام منسجم الهی (کل).
  • شب و روز (جزء) ← حکمت کلان در گردش زمان.
• تضادها:
  • تقابل نظم کیهانی (6-3) و بی‌نظمی روانی کافران (8-7).

معنا	تطبیق	اصل
نگاهی جامع به هستی، از آغاز تا انجام	خلقت، تدبیر، و شفاعت یکجا ذکر شده	آگاهی کامل
اگر انسجام برهم بخورد (مثل شرک)، گشتالت ناقص می‌ماند	عبودیت پاسخ طبیعی انسان به خلقت متعادل است	انسجام روانی
دعوت به بیداری از گریزهای روانی به سمت واقعیت هستی	«أفلا تذکرون؟»	خودآگاهی معنوی

تطبیق بالا، خصوصاً در بیدار کردن فرد از غفلت وجود دارد.

ب) رویکرد وجودی (اگزیستانسیال):

• اضطراب مرگ و معاد:
  • رضایت به دنیا (7) نشانه‌ی فرار از اضطراب وجودی.
  • یادآوری معاد (4) مسئولیت‌پذیری می‌آفریند.
• معناجویی:
  • “يُفَصِّلُ الْآيَاتِ” (5) ← طبیعت منبع معنا برای انسان.

معنا	تطبیق	اصل
عبودیت یعنی درک معنا و ایفای نقش هستی‌شناختی	نظم کیهانی و تدبیر، حکایت از معنای خلقت دارد	معنا
آزادی انسان در پرتو مسئولیت در برابر حقیقت هستی	فقط شفاعت با اذن خدا ممکن است	آزادی / مسئولیت
واقع‌گرایی وجودی، دعوت به بازنگری در رابطه با مرگ و قیامت	«مرجعکم جمیعاً»	مرگ / بازگشت

تطابق کامل با فلسفه وجودی دیده می‌شود.

ج) رویکرد شناختی-رفتاری (CBT):

• تحریف‌های شناختی کافران:
  • انکار معاد: ناشی از تفکر فاجعه‌ساز (“مرگ پایان همه چیز است”).
  • دنیاگریزی: ناشی از تحریف لذت‌طلبی.
• بازسازی شناختی:
  • آیات 3-6 با نشان دادن نظم طبیعت، این تحریف‌ها را اصلاح می‌کنند.

تطبیق	معنا	اصل
مشرکان باور دارند دیگران شفیع‌اند	شناخت غلط از ربوبیت و شفاعت	باور نادرست
«یُدبّر الأمر… فاعبدوه»	اصلاح باور، منجر به عمل صحیح	بازسازی شناخت
انکار = جهنم / ایمان = هدایت و آرامش	شناخت ← باور ← رفتار ←پیامد	پیامد باور

تطبیق مناسب در بازسازی تفکر دینی وجود دارد.

د) رویکرد تحولی (اریکسون):

• مرحله یکپارچگی در برابر ناامیدی:
  • مؤمنان به یکپارچگی وجودی رسیده‌اند (رضایت به قضا).
  • کافران در ناامیدی غرق شده‌اند (انکار معاد).

معنا	تطبیق	مرحله
بی‌ایمانی = بحران انسجام، ایمان = رشد روانی سالم	مؤمنان به ملاقات خدا امیدوارند و به تسبیح می‌رسند	معنا / انسجام نهایی
رشد بلوغ اخلاقی و معنوی	عبادت در برابر خالق واقعی	بلوغ روانی

تطبیق بالا در مرحله‌ی انسجام شخصیت و یافتن مأوا وجود دارد.

هـ) رویکرد اسلامی-اخلاقی:

• توحید افعالی:
  • “يُدَبِّرُ الْأَمْرَ” ← درمان اضطراب‌های وجودی با توکل.
• تأثیر یاد معاد:
  • “إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ” ← کاهش ترس از مرگ و افزایش انگیزش اخلاقی.

معنا	تطبیق	اصل
رب فقط خداست، نه واسطه‌های دروغین	«خلق… استوی… یدبر…»	توحید در خلق و تدبیر
کل معرفت هستی به عبادت منتهی می‌شود	«فاعبدوه»	عبودیت خالص
پیوند اخلاق با توحید و معاد	ایمان ← بهشت / کفر ← عذاب	عدالت در معاد

تطابق عالی و ریشه‌دار وجود دارد.

جمع‌بندی نهایی:

از منظر تفسیری:

• آیه 3 پاسخ الهی به اعتراض کافران (آیه 2) است: همان خدایی که جهان را آفرید، شایسته عبادت است.
• پیوند ناگسستنی بین توحید در خلقت، توحید در ربوبیت و توحید در عبادت.

از منظر روان‌شناسی:

• گشتالت: درک پیوند آفرینش و عبادت به عنوان یک کل منسجم.
• وجودی: پاسخ به پوچ‌انگاری با نظام حکیمانه الهی.
• CBT: درمان افکار تحریف‌شده درباره‌ی مرگ و معاد.
• رشد اخلاقی: رسیدن به کمال انسانی از طریق عبادت.

پیام اخلاقی:

• تذکر به نظم جهان ← یقین به معاد ← عبادت خالصانه.

نکته‌ی برجسته از المیزان:
علامه طباطبایی تأکید می‌کند: “اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ“ نشانه‌ی حاکمیت مطلق است، نه محل‌گیری فیزیکی، که تنزیه‌ی خداوند از هرگونه شباهت به مخلوقات را می‌رساند.

آیه‌ی کلیدی برای تأمل:
“إِنَّ فِي اخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ… لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَّقُونَ“ (6).

این آیه نگاه تقواپیشه به طبیعت را می‌ستاید که با نگاه علمی صرف متفاوت است.

مطلب مرتبط:

https://zeinabghahremani.ir/savva-dar-sooreyeh-raad/